فهرست منابع
* قرآن مجید: ترجمه محمد مهدی فولادوند، دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی ، 1377.
1. تفسیر نمونه : ناصر مکارم شیرازی و جمعی از نویسندگان، تهران، دارالکتب الاسلامیه،1367.
2. العین : خلیل بن احمد فراهیدی، قم، دارالمجره، بی تا. (ج 3)
3. قاموس قرآن : علی اکبر قرشی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1361 .
4. مجمع البیان: فضل بن حسن طبرسی،بیروت، دارالمعرفه، 1988.
5. المفردات فی غریب القرآن : الراغب الاصفهانی،مصر، دفتر نشر الکتاب، 1404.
6. المعجم امفرس: محمد فواد عبدالباقی، بیروت، مؤسسه اعلمی، 1421.
7. المعجم الوسیط: ابراهیم انیمن و عبدالحلیم منقر، استانبول، دارالدعوه ،1989.
8 . المیزان فی تفسیر القرآن : محمد حسین طباطبایی، بیروت، مؤسسه اعملی، 1983.
نویسنده » مهدی خیرالهی » ساعت 8:52 عصر روز یکشنبه 86 دی 23
(1) ابراهیم :
رَبِّ هَبْ لِی حُکْماً رَاَلْحِقْنیِ بِالصَّلِحیِنَ[48]
« پرودگارا به من دانش عطا کن و مرا به صالحان ملحق فرمای »
رَبِّ هَبْ لِی مِنَ الصَّالِحیِنَ [49]
« ای پرودگار من، مرا [فرزندی ] از شایستگان بخش »
(2) یوسف،
… تَوفّنی مُسْلِماً وَاَلْحِقْنیِ بِالصَّلِحینَ [50]
« مرا مسلمان بمیران و مرا به شایستگان ملحق فرما »
(3) سلیمان
… وَاَدْخِلْنیِ بِرَحمَتِک فیِ عِبَادِک الصَّلِحینَ [51]
« و مرا به رحمت خویش در میان بندگان شایسته ات داخل کن.
ـــــ * ـــــــــــــــ* ــــــــ
بی شک مبحث انسان صالح و نیز عمل صالح در قرآن ، بحث عمیق و گسترده ای دارد و بررسی ها و تحقیقات بیشتری را می طلبد . نگارنده از خداوند متعال توفق قدم گزاردن در مسیر صلاح را آرزومند است (ان شاء الله)
والسلام
نویسنده » مهدی خیرالهی » ساعت 8:51 عصر روز یکشنبه 86 دی 23
3ـ 2 ـ آثار صالح بودن
بدون شک، علاوه بر پاداشهای اخروی، در زندگی دنیوی نیز می توان اثراتی برای صلاح انسانها جستجو نمود. این هر دو را ذیل عناوین زیر بررسی می کنیم.
الف ) تأثیر صلاح پدر بر سرنوشت فرزند.
هنگامی که موسی کلیم الله با عبدی از عباد خدا[30] ـ که در برخی تفاسیر[31]به خضرنبی(علیه السلام)تفسیر شده است ـ همراه گشت، خضر خواست دیواری را که در مسیر سفرشان به آن رسیده بودند، تعمیر و ترمیم سازد،و چنین کردند . موسی علت را جویا شد . خضر در پایان این سفر علمی و حکمت آمیز، چنین پاسخ گفت :
و أمّا الجدار فکان یغلمین یقیمین فی المدینه و کان
تحته کترلها و کان ابوهماصالحاً فارادربک ان یبلغا
اشدها و یستخرجا کنتزهما رحمه من ربک …[32]
« و اما دیوار، از آن دو پسر [بچة ] یتیم در آن شهر بود، و زیر آن ، گنجی متعلق به آن دو بود، و پدرشان [ مردی ] نیکوکار بود، پس پرودگار تو خواست آن دو [یتیم ]به حد رشد برسند و گنجینة خود را ـ که رحمتی از جانب پرودگارت بوده بیرون آورند…»
می بینیم که خداوند به حال آن دو کودک یتیم رحمت خود را شامل می فرماید، و دو پیامبر بزرگ خود را مأمور حفظ مال آن دو می نماید، تنها به این دلیل که پدرشان فردی صالح بوده است . نکته ای که برخی مفسرین ذکر کرده اند این است که دراینآیه سخن از صلاح خود آن دو فرزند به بیان نیامده، بلکه تنها عامل این رحمت الهی،صلاح پدرشان عنوان شده است[33] . همچنین گفته‌اند این « أب صالح » پدر آن دو نبود، بلکه بین ایشان هفت نسل فاصله بوده است[34] . بنابراین، چه بسا صلاح انسان برای فرزندانش آثاری زیبا به ارث گذارد و سعادت و خیر را برای آنهابه ارمغان آورد.[35]
ادامه مطلب...
نویسنده » مهدی خیرالهی » ساعت 8:49 عصر روز یکشنبه 86 دی 23
در یک مورد نیز عبارت صالح المؤمنین به کار رفته است :
… فإنّ الله هومولاهُ و جبریلُ و صالح المؤمنین[16] …
در حقیقت خدا خود سرپرست او (پیامبر اسلام ) است، و جبرئیل و صالح و مؤمنان [ نیز یاور اویند ]
مطابق برخی روایات، منظور از صالح المؤمنین در این آیه شریفه، حضرت علی (علیه السلام ) می باشد[17] .
ـ انبیا و پیامبرانی که با صفت صالح مدح شده‌اند :
(192) نوح و لوط : ضرب الله مثلاً للذین . کفروا مرات نوح و امرات لوط کانتا تحت عبادین من عبادنا صالحین[18] …
و لوطاً اتیناه حکماً و علماً … و لدخلفته فی رحمتنا انه من الصاحین[19]
(3) ابراهیم :
ـ و من یرغب عن مله ابراهیم الامن سفه نفسه و لقداصطفیناه فی الدنیا انه فی الاخره لمن الصالحین[20]
ـ و اتیناه فی الدنیا حسنه و انه فی الاخره لمن الصاحین[21]
ـ ووهبناله اسحق و یعقوب و جعلنا فی ذریته النبوه و الکتاب و اتیناه اجره فی الدنیا و انه فی الاخره لمن الصالحین[22]
ادامه مطلب...
نویسنده » مهدی خیرالهی » ساعت 8:47 عصر روز یکشنبه 86 دی 23
بسم الله الرحمن الرحیم
سیمای انسان صالح در قرآن
مقدّمه :
« قرآن کریم کتاب انسان سازی است » ، برنامة سعادت و هدایت ، و راهنمای کسانی که می خواهند به فوز عظیم و جاودانی نائل شوند. در این راستا، شیوه‌های متنوعی در قرآن برای دعوت انسانها به رشد و صلاح، به کار رفته است . تبشیر و انذار از مهم‌ترین اصول تبلیغ قرآنی است . یکی از راهکارهای تبشیری، معرفی انسانها و جماعتهای برگزیده، و برشمردن صفات و ویژگیها، و ذکر پاداشها و مواهب در نظر گرفته شده برای آنان است ؛ که به طور ضمنی یا به صراحت، به پیمودن راه آنان و اتّصاف به صفات نیکوی آنان، توصیه و تشویق می فرماید.
برخی از این برگزیدگان ، پیامبران و اولیای الهی هستند که خداوند متعال با ذکر داستان زندگی آنان از تولد تا بزرگی و سپس بعثت وشروع دعوت و معجزات و رنجهایی که در مسیر نبوت خود داشته اند،انها را به عنوان الگو سرمشق ، ممتاز می سازد.
اسوه‌های دیگری نیز در قالب و ساختاری جمعی معرفی شده‌اند: مؤمنین، محسنین، مصلین، صدیقین،خاشعین، مستغفرین،شاکرین، توّابین،متقین، صادقین، صابرین، اولوالالباب، و …
صالحین، از زمرة این برگزیدگان هستند
1ـ واژه شناسی
« صالح » ،چنانکه می دانیم از ریشه صلح است، «صلح» به معنای مسالمت و سازش. راغب اصفهانی این کلمه را از بین رفتن نفرت از میان مردم معنا کرده است[1]. « صَلاح » نیز به مفهوم شایسته شدن و خوب شدن به کار رفته است . این کلمه گاه ضد فساد است: « ولاتفسدوافی الارض بعد اصلاحها[2]»، و گاهی در مقابل سیئه آمده است : « وءاخرون اعترفوا بذنوبِهِمْخلطوا عملاً صالحا وءاخَر سیّئاً [3] ».صاحب ِ « العین»، صلاح را نقیض کلمه « طلاح » دانسته است[4].
صالح نیز « شایسته » معنی شده، آنچه یا کسی که خوب است و در آن فساد نیست. این کلمه گاهی وصف عمل است مانند : « من امن بالله و الیوم الاخر و عمل صالحاً [5]» و می دانیم که در آیات بسیاری، ایمان و عمل صالح به منزلة دو بال برای کمال انسان، به همراه هم ذکر شده اند ـ در مواردی نیز صالح وصف شخص است مثلاً : « و کان ابو هماصالحاً[6]».
البته صالح به معانی دیگری نیز آمده است که محدودتر و خاصتر است، از جمله در آیة « دَعْوَا الله ربّهما لئن اتیتناه صالحاً … فلماء اتا هما صالحاً … [7] » ظاهراً مراد از صالح، نام الخلقه و بی عیب است و در آیة « وانکحوا الا یا می منکن . الصالحین من عبادکم و إماءکم » به معنی لیاقت و اهلیت برای ازدواج است . در المعجم الوسیط . صالح را چنین معنا می کند: « المستقیم المودی لواحیاته[8] ». « صالحات » به عنوان صفت اعمال به کار رفته مانند: « و بشرالذین ءامنوا و عملو الصالحات[9] » و نیز همسران شایسته با این کلمه معرفی شده اند : « فاصالحت قانتاتُ …[10]»
ادامه مطلب...
نویسنده » مهدی خیرالهی » ساعت 8:46 عصر روز یکشنبه 86 دی 23
ط- وقت شناسی ونظم:
همانطور که قبلا گفته شد یکی از آثار ایمان نشاط ودوری از کسالت وتنبلی است مؤمنین ازاوقات خویش درراه بهتر عبادت کردن خداوند واستفاده ی بیشتراز لحظات زندگی وسرعت گرفتن درانجام اعمال صالح بهره می برند به همین دلیل درنظم بخشیدن به زندگی خود بسیار کوشا هستند . ازهیچ دقیقه ای درراه رسیدن به اهداف عالی خود صرف نظر نمی کنند وبه برنامه ریزی برای ساعات خویش اهتمام می ورزند . امیرالمؤمنین علیه السلام دروصایای آخرین خود ، ابتدا همه مردم را به تقوای الهی وپس از آن به نظم درامورشان توصیه می کنند واین اهمیت منظم بودن را می رساند .
همچنین علی علیه السلام درحکمت 382 (نهج البلاغه فیض الاسلام ) درتوصیف مؤمنین می فرمایند:
للمؤمنین ثلاث ساعات : فساعة یناجی منها ربه وساعة یرم معاشه وساعة یخلی بین نفسه وبین لذتها فیما یحل ویجمل
مؤمن سه ساعت دارد : ساعتی که درآن با پروردگارش راز ونیازمی نماید وساعتی که درآن معاش خود را اصلاح می کند وساعتی که بین خویش وبین لذتی که حلال ونیکوست ،آزاد گذارد.
ادامه مطلب...
نویسنده » مهدی خیرالهی » ساعت 8:31 عصر روز یکشنبه 86 دی 23
عبرت گرفتن :
امیرالمؤنین علیه السلام درجایگاه نکوهش دنیا ودرگیرزینتهای آن شدن ،رفتار وواکنش مؤمنین را اینگونه توصیف می کنند :
«وانما ینظر المؤمن الی الدنیا بعین الاعتبار و یتنات منها ببطن الاضطرار ویسمع فیها باذن المقت والابغاض»
مؤمن به چشم اعتبار وآگاهی به دنیا می نگرد وبه اندازه ی نیازمندی شکم از روی اضطرار وناچاری قوت وروزی به دست می آورد وبگوش خشم ودشمنی (گفتار درباره دنیا رامی شنود.15
واین همان اعتباری است که دربررسی پایه های یقین از پایه های ایمان ، بحث آن گذشت آنجا که حضرت علیه السلام می فرمایند :
«والیقین منها علی اربع شعب :علی تبصرة الفطنه وتأول الحکمة وموعظةالعبرة وسنةالاولین »16
ادامه مطلب...
نویسنده » مهدی خیرالهی » ساعت 8:30 عصر روز یکشنبه 86 دی 23
د- وسعت میدان دید ومعرفت:
ایمان سبب معرفت به خداوند متعال می گردد هرچه ایمان برتر وکاملتر باشد ، معرفت الهی درعمق جان بیشتر نفوذ خواهد نمود وخداوند آشکارتر وواضح تر خواهد گشت تا آنجا که با چشم دل می توان خدا را دید وعالمانه به ذلت وجودش او را عبادت کرد .
حضرت علیه السلام دربیان صفات ملائک ایمان به خداوند را باعث معرفت عمیق آنها دانسته است وفرموده :
ووصلت حقائق الایمان بینهم وبین معرفته 4
حقائق ایمان بین ایشان و معرفت و شناسایی پروردگار،وسیله گردیده است(نیکویی عقاید سبب شده تا حق تعالی را شناختهو پرستش نمایند)
مولای متقیان عیل علیه السلام خود نمونه ای بارز برای مومنین و الگویی برای معرفت ایشان هستند. آن حضرت در جواب دعلب یمانی که از ایشان پرسیده بود آیا پروردگار خود را دیده ای؟ فرمودند: آیا چیزی را که نبینم می پرستم؟ و دوباره در جواب سوال او که پرسید چگونه او را می بینی؟ فرمودند: دیده ها هرگز او را آشکار نمی بینند اما دلها با ایمان درست او را درمی یابند.5
ادامه مطلب...
نویسنده » مهدی خیرالهی » ساعت 8:29 عصر روز یکشنبه 86 دی 23
آثار ایمان
مطمئنا ایمان با آن مقام والایی که دارد درقلب مؤمنین خالی از اثر نخواهد بود بلکه روح وجان وحتی جسم آنان را سرشار از برکات خویش می نماید . ویژگی ها واوصاف اهل ایمان بحث بسیار طولانی وعمیقی می طلبد که دراین تحقیق کوتاه نمی توان حق آن را ادا نمود . ما دراین مقا ل فقط می توانیم به برخی از این آثار اشاره نمائیم . ازجمله آثار ایمان می توان این ویژگیها را برشمرد :
الف- نشاط:
بندگان الهی وفرشتگان مقرب وقتی به ایمان دست می یابند شیفته ی آن گشته واسیرش می گردند بطوریکه دیگر هیچ سستی وکاهلی درآنها راه پیدا نکرده وآنها همیشه به عبادت خداوند مشغول می شوند . ایمان هرگونه کسالت وتنبلی را از انسان دور می سازد .
درخطبه ی شریف 90 درقسمت مربوط به صفات ملائک می خوانیم :
فهم اسراءایمان ، لم یفکهم من رقبته زیغ ولا عدول ولا ونی ولا فتور
فرشتگان اسیر وگرفتار ایمان هستند (بطوریکه ممکن نیست از آن دست کشیده وبرخلاف امر وفرمان الهی رفتار کنند) میل وعدول از حق وسستی وکاهلی (درعبادت)آنها را از ایمان جدا ننموده است .1
درحکمت شریف 31 هم بحث آن گذشت که یکی از پایه ها ی ایمان صبر است ویکی از پایه های آن خوف از مرگ می باشد که نتیجه ی آن سرعت گرفتن درانجام خیرات است .
فمن ارتقب الموت ، سارع الی الخیرات
به راستی کسی که مؤمن واقعی باشد وتمامی صفات ایمان کامل را درخود پرورش داده باشد یک لحظه از یاد مرگ غافل نشده وبه سستی کسالت وتنبلی روی نخواهد آورد. هر لحظه در انتظار فرصتی است که برای خویش توشه ای بیندوزد. پس چگونه می تواند رنگ کهولت به خود بگیرد . او استراحت جاودانی را بر استراحت اندک وزودگذر این دنیا ترجیح داده است .
ب- حق گرایی وحق گویی: قبلا دانستیم که یکی از پایه های ایمان عدل است عدالتی که ناشی از فهمی عمیق ودانشی ژرف واحکامی درخشان وعلمی استوار است . مسلم است که مؤمن عادل با این صفات عالیه ای که کسب کرده است درمیادین عدالت ودادگاههای کوچک وبزرگ جز حق نگفته وزبان به غیر حق نمی گشاید . حضرت علیه السلام درحکمت 309 نهج البلاغه می فرمایند :
اتقوا ظنون للمؤمنین فان الله تعالی جعل الحق علی السنتهم
ازگمان مؤمنین بپرهیزید زیرا خداوند حق را برزبان آنان قرار داده است .
او با تحمل وبردباری خویش هیچگاه اسیر غضب نشده ودرسخت ترین شرایط تصمیم گیری حق را برمی گزیند از طرف دیگر او صبر را درخود نهادینه کرده است . نهال زهد وبی اعتنائی به دنیا را درخود کاشته وازاین رو به امتعه ی فنا پذیر دنیوی چشم ندوخته ودرمقام شهادت هیچگاه تطمیع نخواهد گشت وجز حقیقت را نخواهد گرفت .ادامه مطلب...
نویسنده » مهدی خیرالهی » ساعت 8:28 عصر روز یکشنبه 86 دی 23
چهار. ایمان به رسالت انبیاء و کتب آسمانی: یکی از مبانی بهره مندی از تعالیم دینی و رویکرد به دین, به ویژه اخلاق اسلامی, باور به عجز و قصور آدمی در شناسایی درست کمال و سعادت خویش و گزینش ابزار و روش های صحیح برای راهیابی به آن است. به حتم کسی که در این حقیقت تردید دارد, نمی تواند به رسالت انبیا و محتوای دعوت آنان ایمان و اطمینان داشته باشد و بدون اعتماد و اطمینان, از خیراندیشی هیچ خیر خواهی نمی تواند بهره جست.
بر همین مبنا در اخلاق اسلامی تکیه فراوانی بر ایمان به رسالت رسولان و کتب ایشان شده است. از طرفی چون همة آنان رسالت و هدف واحدی را جست و جو می کرده اند, ایمان به مجموعة آنان توصیه شده است. در قرآن کریم آمده است:
«ءامن الرسول بما اُنزل الیه مِن رَبّه و المؤمِنون کلٌّ ءامن بالله ...»
پیامبر (خدا) بدانچه از جانب پروردگارش بر او نازل شده است, ایمان آورده است, و مؤمنان همگی به خدا و فرشتگان و کتابها و فرستادگانش ایمان آورده اند (وگفتند:) «میان هیچ یک از فرستادگانش فرق نمی گذاریم» و گفتند: «شنیدیم و گردن نهادیم. پروردگارا, آمرزش تو را (خواستاریم) و فرجام به سوی تو است.»[1] ادامه مطلب...
نویسنده » مهدی خیرالهی » ساعت 8:24 عصر روز یکشنبه 86 دی 23
