3ـ 2 ـ آثار صالح بودن
بدون شک، علاوه بر پاداشهای اخروی، در زندگی دنیوی نیز می توان اثراتی برای صلاح انسانها جستجو نمود. این هر دو را ذیل عناوین زیر بررسی می کنیم.
الف ) تأثیر صلاح پدر بر سرنوشت فرزند.
هنگامی که موسی کلیم الله با عبدی از عباد خدا[30] ـ که در برخی تفاسیر[31]به خضرنبی(علیه السلام)تفسیر شده است ـ همراه گشت، خضر خواست دیواری را که در مسیر سفرشان به آن رسیده بودند، تعمیر و ترمیم سازد،و چنین کردند . موسی علت را جویا شد . خضر در پایان این سفر علمی و حکمت آمیز، چنین پاسخ گفت :
و أمّا الجدار فکان یغلمین یقیمین فی المدینه و کان
تحته کترلها و کان ابوهماصالحاً فارادربک ان یبلغا
اشدها و یستخرجا کنتزهما رحمه من ربک …[32]
« و اما دیوار، از آن دو پسر [بچة ] یتیم در آن شهر بود، و زیر آن ، گنجی متعلق به آن دو بود، و پدرشان [ مردی ] نیکوکار بود، پس پرودگار تو خواست آن دو [یتیم ]به حد رشد برسند و گنجینة خود را ـ که رحمتی از جانب پرودگارت بوده بیرون آورند…»
می بینیم که خداوند به حال آن دو کودک یتیم رحمت خود را شامل می فرماید، و دو پیامبر بزرگ خود را مأمور حفظ مال آن دو می نماید، تنها به این دلیل که پدرشان فردی صالح بوده است . نکته ای که برخی مفسرین ذکر کرده اند این است که دراینآیه سخن از صلاح خود آن دو فرزند به بیان نیامده، بلکه تنها عامل این رحمت الهی،صلاح پدرشان عنوان شده است[33] . همچنین گفته‌اند این « أب صالح » پدر آن دو نبود، بلکه بین ایشان هفت نسل فاصله بوده است[34] . بنابراین، چه بسا صلاح انسان برای فرزندانش آثاری زیبا به ارث گذارد و سعادت و خیر را برای آنهابه ارمغان آورد.[35]
ب ) صالحان، وارثان زمین:
و لقد کتبنا فی الزبور من بعد الذکر أن الارض یرشها عبادی الصالحون[36]
« حقیقت ، در زبور بعد از تورات نوشتیم که زمین را بندگان شایسته ما به ارث خواهند برد.»
باید توجه داشت برخی « ارض » در آیه فوق را « ارض الجنه » از بین بهشت دانسته اند، ولی مرحوم طبرسی، این قول را ضعیف می شمرد[37].
ج ) ولایت الهی :
انّ ولِیّ الله الذی نزّل الکتاب و هویتولّی الصالحین [38]
« بی تردید سرور من آن خدایی است که قرآن را فرو فرستاده، و همسو [ولیّ][39] شایستگان است . »
در این آیه ولایت خدا برای صالحان مورد تأکید و تصریح قرار گرفته است .
د) مِنعِم بودن در کنار انبیا و صدیقین و شهداء :
و من یطع الله و الرسول فاوالیک مع الذین انعم الله علیهم من النبیین و الصدیقین و الشهداء و الصالحین و حسن اولئک رفیقاً [40]
« و کسانی که از خدا و پیامبر اطاعت کنند، در زمره کسانی خواهند بود که خداایشان را گرامی داشته [ یعنی ] با پیامبران و راستان و شهیدان و شایستگان‌اند،و آنان چه نیکو همه مانند. »
علامه طباطبایی مراد از صالحین در این آیه را کسانی می دانند که سزاور و لایق نعمتهای خداوند و آمادة کرامات الهی هستند[41]، و علامه طبرسی نیز صالح را کسی می داند که نفسش به واسطة حسن عمل به راستی و درستی رسیده است[42] .
هـ ) مغفرت الهی 0 در صورت توبه )
ربکماعلم بما نی نفوسکم ان تکونوا صالحین فانه کان للاولین غفوراً[43]
« پرودگار شما به آنچه در دلهای خود دارید آگاهتر است . اگر شایسته باشید . قطعاً او آمرزندة توبه کنندگان است »
4ـ2ـ دعا در جهت صالح شدن
در سورة اعراف ، سخن از دعای پدر و مادری برای صالح شدن فرزند آینده شان است :
… فَلَمّا اَثْقَلَتْ دَعَوَا الله رَبَّهُما لئنءَ اَتیْتَنا صلحِاً لنکونَنَّ من الشَّکِرینَ * فلمّاء اَتهُما صلِحاً حَعَلاَلَه شُرکاءَ فیماءَ اتنهُما …[44]
« … و چون سنگین بار شد،خدا، پرورگار خود، را خواندند که اگر به ما [ فرزنی ] شایسته عطا کنی، قطعاً از سپاسگزاران خواهیم بود. و چون به آن دو، [فرزندی] شایسته داد با در آنچه [خدا] به ایشان داده بود، برای او شریکانی قرار دادند…»
اینکه مقصود از این والدین چه کسانی هستند، آیا افراد خاصّی منظور است، یا به طور کلی و مطلق گفته شده، از مجال این بحث خارج است. تنها به مناسبت مطرح شدن کلمة صالح در وصف فرزند به بررسی معنای این عبارت می پردازیم .
در اکثر تفاسیر، مراد از « صالحاً » در آیه مذکور، « فرزندی سالم با تناسب اندام و شایستگی کامل[45] » دانسته شده است . علامه طباطبائی مراد از این کلمه را صالح برای زندگی و بقاء معرفی می کند، و اینکه فرزند، انسانی کامل و تام الخلقه باشد، و منظور، صلاح دینی نیست[46] . البته مرحوم طبرسی، با قول ضعیف احتمال داده اند که مراد از صالح ، فردی نیکوکار و مطیع باشد[47] .
در قرآن کریم به طور خاصّ و مشخص، از زبان سه پیامبر بزرگ الهی دعاهایی در زمینة صلاح خود یا خداندانشان، بیان شده است :