بهسازی جسم و نماز
برخی از کارشناسان معتقدند نمازخواندن تنها غذای روح انسان نیست، بلکه جسم انسانها را نیز تقویت می‌کند:
ایستادن در حالت نماز که با سکون نیز همراه است، باعث تقویت حالت تعادلی بدن شده و قسمت مرکزی مخچه که محل کنترل اعمال و حرکات ارادی است را تقویت می‌کند و این عمل باعث میشود فرد با صرف کمترین نیرو و انرژی به انجام صحیح حرکات بعدی بپردازد. نماز قسمت فوقانی بدن را پرورش داده و ستون مهره‌ها را تقویت کرده و آن را در حالت مستقیم نگاه می‌دارد. کارشناسان می‌گویند در حالت رکوع ماهیچه‌های اطراف ستون مهره‌ها منبسط میشود که در متعادل و آرام بودن سمپاتیک مؤثر است.
حالت و مدّت زمانِ خواندنِ ذکر رکوع نیز باعث تقویت عضلات صورت و گردن و ساق پا و ران‌ها میشود و به این ترتیب به جریان خون به قسمتهای مختلف بدن سرعت می‌بخشد. سجده نیز ستون مهره‌های بدن را تقویت کرده و دردهای سیاتیک را آرام می‌کند. سجده علاوه از بین بردن یبوست و سوء هاضمه، پرده دیافراگم را تقویت کرده و به دفع مواد زائد بدن به دلیل فشرده شدن منطقه شکمی کمک می‌کند.
سجده همچنین باعث افزایش جریان خون در سر شده که این امر با تغذیه غدد باعث حفظ زیبایی، شادابی و طراوت پوست میشود.
روشن است که نماز فلسفه ی خاصّ خود را دارد که معراج مؤمن و مایه قرب به حق است و آن را باید فقط برای خدا خواند و نه به انگیزه فواید و آثاری از این دست، ولی آگاهی از این نظرات علمی نیز می‌تواند مفید باشد.
تاثیر نماز بر عفونت های تنفسی
به علت پراکنده بودن عوامل عفونی متعدد در محیط اطراف و هوای تنفسی انسان ، و با توجه به این که استنشاق میکروب از طریق بینی روش عمده انتقال این عفونتهاست ، بیماریهای عفونی تنفس ، بوفور بوقوع می پیوندد. این مشکلات بویژه در فصل سرما که تجمع افراد در محیطهای بسته افزایش می یابد و ویروس ها و باکتری ها امکان رشد و بیماریزایی زیادتری پیدا می کنند بیشتر می شود و به همین علت است که در فصل سرما شایعترین علت مراجعه اطفال و بزرگسالان به مطب و کلینیک های عمومی ، بیماری common cold ( سرماخوردگی ) و عوارض متعدد ناشی از آن است و همانطور که اشاره شد ، عمده این درگیری ها ، ناشی از انتقال عامل بیماریزا از طریق بینی است .
اما از جمله مواردی که در حین وضو ، مورد توصیه موکد قرار گرفته است . سه مرتبه ، چشیدن و استنشاق آب سرد و پاک است و حتی شستن قسمتی از درون بینی حین وضو ، توسط برخی از علمای شیعه واجب اعلام شده است ( رجوع شود به مساله 241 از رساله توضیح المسایل حضرت آیت .. العظمی اراکی (ره) . )
با توجه به آن که اولین سد دفاعی بدن در مقابل عفونتهای تنفسی موهای ریزی هستند که در مخاط بینی تعبیه شده اند ، عوامل عفونی متعددی از جمله بسیاری از ویروس ها و باکتری ها و حتی عامل بیماری سل در این موها متوقف می شوند و جلوی حرکت آنها به قسمتهای دیگر دستگاه تنفس گرفته می شود .
بر این اساس چنانچه مسلمین در مقدمات نماز و حین وضو دستور اسلامی استنشاق آب سرد ( از روایات اهل بیت عصمت (ع)چنین مستفاد می گردد که وضو با آب سرد ، افضل از آب گرم است) را اجرا نمایند ، همه روزه چند نوبت میکروبهای مجرایی تنفس را زدوده و مجرای تنفسی خود را تمیز و پاکیزه می نمایند و بدین ترتیب از بروز بیماریهای متعدد تنفسی در امان خواهند بود .
تاثیر نماز بر بیماریهای دهان و دندان
پیامبر اکرم (ص ) :
دو رکعت نماز با مسواک بهتر از هفتاد رکعت بدون آنست .
نکته ای که قابل توضیح است ، توجه دادن به این حقیقت متعالی است که روح حقیقی نماز و فلسفه شکوهمند آن چیزی جز عبودیت محض درمقابل آفرینشگر یگانه هستی و ابراز خشوع بنده ناتوان در پیشگاه قادر متعال نیست و هر آنچه که اندیشمندان و قلم به دستان ، پیرامون فواید گوناگون نماز در عرصه های مختلف بگویند و بنویسند تنها به منزله حاشیه ای بر این متن گهر بار خواهد بود .
و اما نکته امروز :
دهان انسان را برخی قلب دوم بدن نامیده اند و توجه به این نکته که چنانچه محیط دهان فردی تمیز باشد ، آن فرد از ابتلا به بسیاری از بیماریها در امان است ، این نامگذاری را بسیار مناسب جلوه می دهد .
بعنوان مثال عفونتهای دهان و دندان بویژه در کودکان ، نقش مهمی در ایجاد بیماریهای روماتیسمی دارد و نقش دندانها در حفظ و زیبایی و قدرت جویدن و صحبت کردن به خوبی مشخص است و حتی نبودن دندانهای سالم و زیبا برای بانوان و دوشیزگان ( بخصوص ) اثرات روانی زیادی باقی می گذارد . چرا که در کتابهای علمی دندانپزشکی می خوانیم : نیمی از زیبایی بشر منوط به صورت او و از این مقدار 3/2 آن مربوط به دهان و دندانها است .
رعایت بهداشت دهان و دندان و پیشگیری از بیماریهای مختلف آن ، از جمله پوسیدگی دندانها و بیماریهای پریودنتال ( بیماریهای لثه و بافتهای پشتیبان ) و .. به بهترین شکل بوسیله مسواک زدن ، انجام می پذیرد.
اما دین مبین اسلام ، از قرنها پیش با توصیه های مؤکد ، مسلمانان را به طرف این نکته درخشان بهداشتی هدایت نموده است تا جایی که پیامبر اکرم (ص) می فرمودند : “ اگر بر امتم سخت نمی شد مسواک زدن را واجب می کردم “ و حتی در حدیثی دیگر نحوه مسواک زدن را از بالا به پایین و از پایین به بالا نموده اند که مطابق با جدیدترین توصیه های علمی درباره روش مسواک زدن است .
علاوه بر آن در کتب گوناگون فقهی و عبادی اسلام ، دستورات مؤکد مبنی بر مسواک زدن هنگام ساختن وضو و نماز آمده است و با توجه به این که نمازگزار روزانه حداقل 3 بار وضو می گیرد ، چنانچه قبل از هر وضو اقدام به مسواک زدن بکند ، از حد اکثر پاکیزگی لازم برای پیشگیری از تمامی بیماریهای دهان و دندان برخوردار می شود .
تاثیر نماز بر بیماریهای پوست
در ادامه وضو ، فرمان الهی بر مسح سر و پا قرار گرفته است .( آیه شریفه 9 سوره مبارکه مائده)
هر چند می توان در بعد نمادین و از دیدگاه زیبایی شناسی ، مسح سر و پا در پایان وضو را سمبلی جسم ، از سر تا پا و از فرق تا قدم به حساب آورد و به عنوان عاملی در یاد آوری پیوسته مسلمانان مبنی بر نظافت تمام بدن تلقی کرد ، اما در باره بیماریها نیز می توان به نکاتی چند توجه نمود .
پاها و سر انسان بر خلاف دست و صورت ، از اعضایی هستند که در بخش قابل توجهی از شبانه روز پوشانیده هستند ، تا حدی که حتی خود نیز معمولا توجه کمی به آنها دارند .
اما امروزه دانش بشر ، گروهی از بیماریها را می شناسد که شروع تظاهرات این بیماریها از پوست سر و پاها است . بعنوان مثال برخی بیماریهای قارچی پوست از حد فاصل میان شصت و دیگر انگشتان پا آغاز می گردد که اتفاقا درست محل این ناحیه مسح واجب دارد و به همین ترتیب مسح سر نیز می تواند توجه انسان را به آلودگی یا ضایعه عفونی در مو و پوست سر توجه دهد و در نتیجه انسان را برای رفع آن به
اقدام وادارد .
در ضمن وجوب مسح سر و پا فرصتی است برای برداشته شدن پوشش پا و سر و در معرض هوا و اکسیژن قرار گرفتن این اعضاء که علاوه بر شادابی پوست ، به نوبه خود مانع رشد ارگانیزم های بی هوازی در منافذ پوست خواهد شد .
البته لازم به توجه است که بسیاری از بیماریهای پوست ( بویژه عفونتها ) بوسیله غسل های متعدد اعم از واجب و مستحب که شخص نمازگزار در طول زندگی خود به جا می آورد ، قابل پیشگیری هستند که برای پرهیز از اطالة کلام تنها به همین اشاره بسنده می کنیم .
تاثیر نماز بر بیماریهای اپیدمیک ( همه گیر )
آنتونی بارنت (1) می نویسد : عادت به استحمام که در عصر جدید در مغرب زمین متداول شده است شاید در پیشگیری از بیماریها همان اندازه موثر بوده است که مراقبت از منابع آب اثر داشته است . در سال 1842 وقتی که از یک کارگز معدن در “ لانکاشایر” می پرسند ، کارگران زغال کش هر چند وقت یکبار بدن خود را می شویند ؟ او جواب می دهد : آنها هیچوقت بدن خود را نمی شویند !؟! من هم هیچوقت بدن خود را نمی شویم ، پیراهن من چرک بدنم را پاک می کند …!؟ و از آن گویاتر ، یاداشتهای روزانه دریاسالار “ ساموئل پپیز ” است که با شادی درباره پیدا کردن بیست شپش در یک شب ، در موهای سر خود نوشته است .
“ روزهای روز بود که این اندازه نداشتم ، بنابراین امشب با رضای خاطر فراوان به رختخواب رفتم !؟! گفته های این نویسنده آمریکایی نشانگر این موضوع است که غرب به ظاهر متمدن ، تا گذشته نه چندان دور ، به اهمیت استحمام و دوری از کثافات در پیشگیری از بیماریها ناآگاه بوده است و شاهد این مدعا نیز بروز اپیدمی های بزرگ بیماریهایی مانند “ تیفوس ” است که در قرن اخیر به علت عدم رعایت نظافت شخصی به مرگ و میرهای وحشتناک و نابودی انسانهای بسیاری منتهی شده است .در حالیکه تاریخ مسلمانان بندرت شاهد اپیدمی های اینچنین مرگبار حتی در قرنهای دور بوده است . اما “ حدث اکبر ” در مبانی فقهی شیعه به مواردی مانند جنابت و حیض و …
اطلاق می شود که مانعی برای اقامه نماز صحیح به حساب می آیند و “ غسل ” بعنوان برطرف کننده حدث اکبر از واجبات نماز در این قبیل موارد به حساب می آید .
علاوه بر غسل های واجب در مکتب شیعه موارد متعددی از غسل های مستحب می توان سراغ گرفت که در مجموع مثلا “ در طول یک هفته ، غسل های متوالی ( اعم از واجب یا مستحب ) توسط یک مسلمان معتقد نمازگزار بوقوع می پیوندد .
به این ترتیب روشن است که سر نهادن به فرمان غسل ، که عمدتا “ برای اقامه صحیح نماز صورت می پذیرد ، در بعد نظافت شخصی از اپیدمی شدن برخی بیماریها “ مانند گال و تیفوس ” و در بعد نظافت عمومی ( یعنی اطاعت همه اعضای جامعه اسلامی از آن ) از اپیدمی شدن برخی بیماریهای دیگر مانند “ طاعون ” جلوگیری می کند .
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
- در کتاب ( A Biology of man ) ترجمه محمد رضا باطنی ، از انتشارات نشر نو ، صفحه 300 2. از جمله در مساله 638 رساله فقهی حضرت آیت ا.. العظمی اراکی ( ره ) موارد متعددی از غسل های مستحب درج شده است .
تاثیر نماز بر اعتیاد
امام صادق (ع) :
ای انسان ، تو طبیب خویشتن هستی هم دردها برای تو بیان شده است و هم به دوای آن دردها راهنمایی شده ای (1)
“ اعتیاد بلای سیاه و خانمان سوز بشری در عصر بیگانگی از خود است . دامنه ابتلاء به اعتیاد از وابستگی به مشروبات مرگبار الکلی در کشورهای غربی ( الکلیسم ) گرفته تا اعتیاد به مواد افیونی که بدبختانه هنوز گریبانگیر جامعه مسلمانان است گسترده است .
گویی ، انسان امروزی برای گم کردن خود و فرار از اضطرابها و افسردگیهای خویش راهی جز وابستگی به صدها نوع ماده ، روانگردان پیدا نکرده است . حال آن که اگر به مجموع تعداد معتادان به الکل و مواد مخدر در سراسر جهان ، شمار کسانی که به لهو و لعب های دیگر از جمله قمار و انحرافات جنسی و ..
اعتیاد دارند را اضافه کنیم ، به آمار تکان دهنده و وحشتناکی خواهیم رسید که خبر از افول دردناک ستاره انسانیت می دهد .
با این که فجایع ناشی از اعتیاد از جنبه هایی مختلف فرهنگی ، اجتماعی ، سیاسی ، اقتصادی و .. قابل بررسی است . اما تنها در بعد پزشکی قضیه می توان به این نکته اشاره کرد که هر سال بخش عظیمی از توان پزشکی و روانپزشکی کشورها ، مصروف درمان عوارض جسمی و روانی متعدد معتادان و تاثیرات شومی که خواه ناخواه بر اعضای خانواده شخص معتاد وارد
میشود ، می گردد .
هر چند علتهای مختلفی در ابتلای به اعتیاد مطرح شده است ، اما بیشتر تخدیر روان و تجربه تغییر حالات روانی ناشی از سرخوشی و نشئه است که سبب گرایش به اعتیاد می شود و به این ترتیب ، شخص معتاد از خود می گریزد و دچار خود فراموشی می شود و این درست برعکس جریان مقتدر خودشناسی و معرفت النفس موجود در تعالیم نماز است .
نمازگزاران با تکرار دایم آیات هفتگانه سوره حمد ( سبع المثانی ) که “ چون حلقه های به هم متصل ، هر کدام راهگشای بعدی می باشد ” پیوسته سرنوشت خود را مرور می کنند و در مسیر خودشناسی و خود باوری گام بر می دارند و با اعتقاد به “ إیاک نعبد و إیاک نستعین ” از هیچ چیز جز خدا برای التیام دردهای خویش یاری نمی جویند .
و این گونه است که نماز حقیقی تیشه بر ریشه اعتیاد می زند .
به قول اندیشمند شهید و استاد بزرگ مطهری (ره ) :
“ راز این که اکثر جانی های دنیا معتاد به یک سلسله سرگرمیهای خیلی شدید از قبیل مصرف تریاک و هروئین و مشروبات الکلی و قمار هستند ، این است که می خواهند از خودشان فرار کنند. مثل این که درونشان پر از مار و پر از عقرب است و دایم او را می گزند و این اعتیاد ها مانند مرفینی است که به انسانی که از شدت درد می نالد تزریق می کنند ، تا درد را احساس نکند ، این بدبختی بزرگی است که انسان نتواند خودش را آنچنان بسازد تا بتواند با خودش خلوت کند .
بر عکس بیشتر اهل صلاح و تقوی و اخلاق ( نمازگزاران ) و آنهایی که ندای وجدانشان را همیشه می شنوند ، معتاد به اینها نیستند و از هر چه که آنها را از خودشان منصرف می کند فرارمی کنند ، دلشان می خواهد ، خودشان باشند و در خودشان فکر کنند . چون عالم درونشان از عالم بیرونشان واقع “ سالم تر است ” (2)
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1. تحف العقول ، صفحه 224
2. فلسفه اخلاق ـ استاد شهید مطهری ـ صفحه 38